al-Ishtighāl in Arabic Language

Arap gramerinin söz dizimi ve i‘râb boyutunu ele alan nahiv ilminin konularından biri iştiğâldir. İştiğâl, bir ismin önce zikredilmesi isimden sonra gelen âmilin o isme ait zamirle veya zamire muzâf olan isimle meşgul olup tesir edememesidir. Genel ifadeyle âmilin, mefûlün zamiri ile olması anlamına iştiğâl, klasik alimlerinin en çok eleştiriye tabi tutulduğu meselelerden biridir. Bunun nedeni iştiğâlin, içerisinde pek dilsel problemi barındırmasıdır. Söz konusu problemlerden biri, farklı ekollere mensup âlimleri modern dilbilimcilerin iştiğâl bahsinde mütekaddim âmili hususunda ciddi görüş ayrılıkları içinde olmalarıdır. Basra ekolü, vücûben hazfedildiğini savunurken Kûfe iştiğâlde hazfedilmediğini belirtmiş ismi nasb edenin kendisinden âmil olduğunu ifade etmiştir. Mütekaddim merfû ya da mansûb olmasını tamamen mütekellimin amacına bağlayıp konusunda nazariyesini reddeden nahivciler de olmuştur. yanında iştiğâli özel üslup olarak değerlendiren dil mevcuttur. İştiğâle dair diğer problem ise i‘râbı hakkındadır. Klasik i‘râbında olmak üzere iki hüküm belirtmişlerdir. Onlar, bu vücûbiyet, tercihlik câizlik üzerinden değerlendirerek i‘râbını beş kısımda almışlardır. Ancak yaptığımız çalışmalar neticesinde kaidelerin kendi içlerinde istisnalar içermesi, âlimlerinin kaidelere beyan etmeleriyle ismin, olmasının vücûbiyetine delil getirilen ayetlerde kıraatlerin sonucu gelmesi câiz görülmüştür. Mevzubahis câizlik, iştiğalin genel anlamda mana boyutunun göz ardı edilip daha yönünden alınmasından kaynaklanmaktadır. Her ne kadar caizlik olsa i‘râbın vücûbiyetini gerektirmektedir. Çünkü isim getirildiğinde kastedilen getirilirken aynı değildir. iştiğâlin delaleti sorunudur. İbn Madâ dışındaki takdirine gitmeleri, belagat âlimlerini tekîd tahsîse delalet ettiği görüşüne sevk Buna karşın özellikle son dönem iştiğalde takdirini kabul etmeyip nazariyesine karşı çıkmaları, aksine onları te’kîd tahsîsin olmadığına yönlendirmiştir. Onlara göre burada önem verme, vurgu yapma vb. gibi amaç için kullanmasından Bu çalışmanın meydana gelmesinde yukarıda zikredilen problemlerin önünde bulundurulması üzerine tartışmanın yaşandığı, ayrıca reddetmenin başlıca sebeplerinden iştiğâle Türkçe yapılmış herhangi olmaması etkili Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde hatlarıyla alınmaya çalışılmıştır. Burada teriminin kavramsallaşma sürecine, tanımına rükünlerine değinilip ardından i‘râbına tarafından konulan detaylı şekilde yer verilmiştir. İkinci hakkında ortaya atılan görüşler başlık altında toplanarak sistematik Üçüncü kaidelerinin temel dayanağını oluşturan Kur’ân ayetleri değerlendirilmeye tutulmuştur. değerlendirmenin kâidelerden Kur’ân’da sadece sekizine örneklere rastlanmıştır. mevcut kaidelerden her maddeler halinde zikredilmiş maddelere örneklik teşkil eden ayetler, irâb açısından yorumlanmaya